[BREINCOLUMN] Fun theorie tegen zwerfafval
[Anjo Travaille] Zwerfafval in de openbare ruimte is een toenemende ergernis voor bewoners, bezoekers en ondernemers. Ook medewerkers van gemeenten weten zich soms geen raad meer met de stroom zwerfaval. Juist beïnvloeding van gedrag blijkt succesvol om de hoeveelheid zwerfafval in te dammen. Sommigen maatregelen zijn niet alleen nuttig, maar ook heel leuk voor de gebruikers. En voor onderzoekers natuurlijk.
In een mooi experiment onderzochten Keizer, Lindberg en Steg hoeveel invloed een rommelige buurt heeft op de manier waarop mensen omgaan met afval. In een steeg werden fietsen voorzien van een onzinnige flyer aan het stuur. Er was geen vuilnisbak direct in de buurt. In deze steeg gooiden 33% van de fietsers de flyer op de grond. In dezelfde steeg deed 69% dit nadat er graffiti was aangebracht (naast een graffiti verbodsbord). Dit is opmerkelijk. Alleen door een andere inrichting van de steeg neemt het aantal mensen dat afval op straat gooit toe met ruim 100%!
Keizer, Lindberg en Steg stellen dat mensen zich veelal op gepaste wijze gedragen. Maar als ze in een situatie komen waarin anderen zich niet gepast gedragen of gedragen hebben, dan verzwakt dat het streven naar eigen gepast gedrag. In het beschreven experiment is de helft van het op straat gooien van zwerfafval toe te kennen aan kenmerken van de omgeving. In een andere experiment dat zij uitvoerden kwamen ze tot vergelijkbare resultaten. Waar de gewenste sociale norm geschonden is, daar gedragen mensen zich niet meer zoals het hoort. Bij schending van sociale normen neemt ook de criminaliteit toe bleek uit andere experimenten.
De graffiti steeg (Keizer, Lindberg en Steg), en overal kauwgom. Wat is hier de norm?
Onderzoek en observatie
Goed onderzoek is de basis van effectieve interventies. Onderzoeksresultaten geven inzicht in motieven en bruikbare beïnvloedingen. We hadden al gezien dat waar anderen sociale normen schenden het makkelijker wordt om dat zelf ook te doen. Andere onderzoeksresultaten: Afval op straat gooien kan worden gezien als onbewust of automatisch gedrag. Jongeren gooien vaker afval op straat dan volwassenen. Afval op straat gooien doen mensen sneller in gebieden waar ze zelf niet wonen. Mensen gooien makkelijker afval op straat als ze denken dat iemand anders het opruimt. Dit type onderzoeksgegevens is bruikbaar voor een slimme aanpak van zwerfafval.
Bij eigen observaties tijdens een zwerfafvalproject in Zuid Nederland viel het me op dat gemeenten onvoldoende de inrichting en het beheer van de fysieke omgeving betrekken bij het voorkomen van zwerfafval. Op diverse pleinen lag een stippendeken van kauwgom. Overvolle open containers waar afval uitwaait, zelfs naast het schoolplein. Schoolpleinen zijn omringd door bosjes waar afval heel lang blijft liggen. Fietsroutes langs hekken waarachter afval zich ophoopt. Het gebruikmaken van sociale normen bijvoorbeeld door de omgeving schoon te houden en te benadrukken dat iedereen afval in de afvalbak gooit, is slechts één van de effectieve beïnvloedingsprincipes tegen zwerfafval.
Financiering en toepassing
Door het verpakkende bedrijfsleven is middels het Nationaal Afvalfonds geld beschikbaar
gesteld voor gemeenten voor extra aanpak van zwerfafval. Gemeenten kunnen vanuit dit fonds jaarlijks €1,19 per inwoner extra besteden aan de vermindering van zwerfafval. Juist de inzet van gedragsbeïnvloeding ten behoeve van vermindering van zwerfafval wordt voor de toekenning van geld via dit fonds nadrukkelijk onderschreven.
Er zijn zeker een tiental gedragsbeïnvloedende maatregelen die effectief zijn bij de aanpak van zwerfafval. Het aanbrengen van looplijnen of voetjes richting afvalbakken beïnvloedt het gedrag automatisch. Een andere toepassing is het makkelijk maken om afval weg te gooien: nabije, schone afvalbakken of blikvangers met de opening naar de gebruiker toe, aan routes die veel worden gebruikt. Tenslotte kwam ik onlangs een leuke en zichtbare toepassing tegen vanuit de fun-theorie, een beetje afgekeken uit de Efteling misschien. Als je afval in de blauwe afvalbak gooit dan hoor je het vallen alsof het in een diepe put valt. Aanstekelijk leuk!
