Een waarachtig verhaal - maakt de NOVI het waar?
Waar is het verhaal. Dat was de titel van mijn eerste bijdrage aan het Zelfstandig Nieuwsblad in 2015, tevens als blog voor het jaar van de ruimte gepubliceerd. Zonder vraag- of uitroepteken in de titel, doelend op het belang van een wenkend narratief dat moet passen. Mijn oproep daarbij was om met aandacht de duurzame ruimtelijke inrichting van ons land vorm te geven. Met een wervend perspectief waar inspiratie uit gehaald kon worden en beleidskeuzes aan gespiegeld zouden worden. Aandacht die was verdwenen ten gevolge van de premisse dat economische groei en decentralisering leidend moesten zijn voor onze toekomst. Een in mijn ogen vreemde veronderstelling. Had het verleden ons immers niet geleerd wat de toegevoegde waarde van de Nederlandse ruimtelijke ordening was?
Illustratie: www.brunovisser.com
De eerste volwaardige nationale ruimtelijke visie, de Tweede Nota ruimtelijke ordening (1966) had die kwaliteiten. De Vinex (1992) misschien nog wel overtuigender – in de Vinex stonden nagenoeg alle maatschappelijke ruimtelijke vragen al geagendeerd; de makke was echter het ontbreken van voldoende Rijksinvesteringsmiddelen. Vervolgens kwam de klad er in, met uitzondering wellicht van de herintroductie van de lagenbenadering voor het ruimtelijk beleid dat ter voorbereiding op - de uiteindelijk nooit door het parlement vastgestelde - Vijfde Nota in het beleid werd gelanceerd.
Daarna was het redelijk armoedig qua toekomstig nationaal ruimtelijk beleid. Een wenkend toekomstperspectief waarbij de waarden van landschap, water, leefbaarheid, economie samen meer zijn dan de som der delen werd niet meer geschetst. Er werd niet meer over de grenzen gekeken, beleid en verantwoordelijkheden werden gedecentraliseerd en overal kreeg economische ontwikkeling het primaat boven ruimtelijke kwaliteit. Alsof een goed woon- en leefklimaat niet ook een economische vestigingsfactor zou zijn. En met gefragmenteerde, sectorale keuzes tot gevolg. Illustratief hierbij zijn de nationale programma’s Ruimte voor de Rivier en het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Wordt de eerste luid bejubeld vanwege z’n dubbeldoelstelling waterveiligheid en ruimtelijke kwaliteit, de tweede is op pad gestuurd met de boodschap ‘sober en doelmatig’ – niet een uitnodigende start om meerdere maatschappelijke urgenties in samenhang op te lossen.
En nu staan we aan de vooravond van de vaststelling van de Novi, de nationale omgevingsvisie. Het Rijk realiseert zich dat er regie nodig is voor de enorme ruimtelijke opgaven waar het land voor gesteld staat, al dan niet aangemoedigd door het door het College van Rijksadviseurs opgestelde Panorama Nederland. Woningbehoefte, water-, bodem- en stikstofproblematiek, bereikbaarheidsvragen, klimaatveranderings- en energietransitie-opgaven staan hoog op de maatschappelijke en politieke
agenda - o.a. te merken aan de aandacht er voor in de media - dit in tegenstelling tot de mediastilte over onze nationale leefomgeving de afgelopen decennia. Het is een lange lijst met ambities. Op zichzelf heeft dat geen waarde. Maar er is wel weer een verhaal. Een verhaal dat gericht is op de toekomst, geleid door de vraag: In wat voor Nederland willen we graag leven in 2050? Het antwoord wordt gevonden in: klimaatbestendig, met schone lucht, water en bodem en ruimte voor groen en water. En vervolgens volgt het rijtje dat we kennen: een uitstekend functionerende economie, als onderdeel van de internationale gemeenschap, waar het goed wonen en werken is, met uitstekende bereikbaarheid, vitale steden en aantrekkelijk landelijk gebied etc. Natuurlijk valt er nog van alles op de Novi aan te merken: waar is het uitvoeringsprogramma, waar zijn de financiële middelen om het waar te maken en welk ministerie pakt deze handschoen op? Het is niet voor niks dat er vanuit de vakwereld wordt geroepen om een minister van Ruimte. Maar de kracht van de Novi is dat er weer een verhaal is, een perspectief waar naartoe gewerkt kan worden. Een nationale ruimtelijke nota die heeft geleerd van z!n twee beste voorgangers, de Tweede Nota en de Vinex
