Mijn buurt is veilig/onveilig (*doorhalen wat niet van toepassing is)

[Ronald Löhr] “Steeds minder Nederlanders ervaren criminaliteit, onveiligheidsgevoelens en overlast in de buurt”, kopte het CBS onlangs. Deze bevindingen zijn te halen uit de Veiligheidsmonitor die onlangs werd gepubliceerd. Het Zelfstandig Nieuwsblad werd hierdoor getriggerd. Door de ‘ruimtelijke’ toevoeging “in de buurt” vroegen we ons af of er ingrepen in de openbare ruimte zijn die gevoelens van veiligheid doen toe- of afnemen?

De feiten

Maar eerst de feiten. Volgens het CBS is het aantal Nederlanders dat naar eigen zeggen slachtoffer werd van veel voorkomende criminaliteit zoals geweld, vermogensdelicten en vandalisme de afgelopen tien jaar met dertig procent gedaald. Het sterkst was de daling van het vandalisme, de in de fysieke leefomgeving meest zichtbare en beleefbare vorm van geweld. Mede daarom voelen steeds minder inwoners zich onveilig en verminderde de ervaren overlast in de buurt zich. Runners up zijn de afname van vermogensdelicten zoals inbraak en diefstal en geweldsdelicten (mishandeling of bedreiging). Interessant is dat niet alleen de feitelijke criminaliteit daalde, maar ook het gevoel van onveiligheid (zij het iets minder sterk, hier gaat het om een daling met een kwart van de Nederlanders dat zich wel eens onveilig voelt).

Ruimtelijke verschillen

Goed nieuws dus. Maar niet voor iedereen en niet overal. Van fysieke verloedering, bijvoorbeeld vernieling van straatmeubilair of bekladding van muren of gebouwen geven ruim twee op de tien inwoners aan dat ze veel overlast ervaren. Ruimtelijk gezien zijn er ook grote verschillen. De meeste overlast wordt ervaren in de vier grote steden. In verstedelijkte gebieden geven twee keer zoveel inwoners aan geconfronteerd te worden met vandalismedelicten als in landelijke regio’s. Ook het aandeel mensen dat zich onveilig voelt ligt in de grote steden het hoogst. Zo gaf ruim de helft van de inwoners van Rotterdam Stad en Den Haag Centrum in 2014 aan zich wel eens onveilig te voelen. Ter vergelijking: in het district Zeeland was dat minder dan 30 procent.

Inrichting openbare ruimte

Er is al veel onderzoek verricht naar inrichtingsprincipes die de veiligheid in de openbare ruimte beïnvloeden. Vier inrichtingsprincipes blijken doorslaggevend: zichtbaarheid, eenduidigheid, toegankelijkheid en aantrekkelijkheid. Zichtbaarheid betekent dat gebruikers van een gebied de omgeving moeten kunnen overzien en het gevoel hebben dat andere aanwezigen hen kunnen zien. Dit betekent dat voldoende mensen aanwezig moeten zijn en dat een bepaalde kleinschaligheid en functiemenging nodig is. Een veelvoorkomende valkuil is schijnveiligheid. Bijvoorbeeld verlichting kan het idee geven dat het er veilig is, maar verlichting geeft alleen veiligheid wanneer dit gecombineerd wordt met een vorm van toezicht als er iets gebeurt. Datzelfde geldt ook voor camera’s, deze moeten altijd onderdeel zijn van een keten en een doordachte veiligheidsstrategie om daadwerkelijk bij te dragen aan een betere veiligheid.

Bij toegankelijkheid is een duidelijke routing met goede oriëntatiemogelijkheden belangrijk. Het gebied moet voor gebruikers goed toegankelijk zijn, maar indien nodig wordt de toegankelijkheid beperkt. Een goede bereikbaarheid voor politie en andere hulpdiensten is ook van belang. Het is zaak een goede balans te vinden tussen vluchtwegen voor potentiële slachtoffers en daders.

Eenduidigheid helpt bezoekers en beheerders de status van het gebied (privé, openbaar of een hybride vorm ervan) te duiden. Goede grenzen helpen om het gebied te ‘begrijpen’ en geven daarmee een gevoel van controle en veiligheid. Een duidelijke en eenduidige routing met goede oriëntatiemogelijkheden is belangrijk voor een positieve beleving. De structuur (wegen, paden en gangen) moet duidelijk en logisch zijn.

Obligaat misschien, maar ook aantrekkelijkheid hoort bij dit rijtje. Kenmerken als schoon, heel, plezierige materialen en kleuren en prettige verlichting dragen bij aan een veilig gevoel van de gebruikers. Windhinder en bezonning spelen eveneens een rol: de openbare ruimte met levendige functies er omheen zal niet werken als het verblijfsklimaat er onprettig is.

Kom je terug?

De feiten laten zien dat de veiligheid toeneemt, net als het gevoeg van veiligheid. Toch is er nog veel te winnen, met name in de grote steden. Heldere inrichtingsprincipes voor de openbare ruimte zijn een belangrijk hulpmiddel om een aantrekkelijke en veilige openbare ruimte te creëren. Gemeenten, ontwerpers, maar ook bewoners zelf kunnen daar een belangrijke inbreng aan leveren. Nederland wordt er niet alleen veiliger door, maar ook mooier van. Uiteindelijk zou het geen vraag meer moeten zijn: of je terugkomt als je bent weggegaan uit mijn buurt.