De schuivende grenzen van de binnenstad
Nog geen maand eerder verhuisde ik uit het Haagse Zeeheldenkwartier, of Bono nestelde zich op mijn vaste terrasplek op het Anna Paulownaplein. Bono! Op ‘mijn’ plek in het Zeeheldenkwartier! Een mooie illustratie van de schuivende grenzen van de binnenstad; grote binnensteden worden groter; vooral rondom de binnensteden vinden we nieuwe hotspots. Maar er zijn meer grenzen in onze binnensteden die wijzigen; de bezoekfunctie van de binnenstad verandert in rap tempo. Op de grens van oud en nieuw gaan we in op wat was en wat komt in de binnensteden.
De binnenstad: Bono en Madonna
Kijk, we kunnen natuurlijk zeggen dat Bono daar kwam vanwege Anton Corbijn. Maar waarom kiest Anton Corbijn dan weer een appartement in het Zeeheldenkwartier? Of waarom heeft Madonna een appartement in ‘De Rotterdam’? Of waarom…. Omdat de randen van de binnenstad de ‘places to be’ zijn. Juist in de oude wijken rondom het centrum gebeurt het. Soms gestuurd, soms vanzelf, vaak een combinatie van beiden. Wie had het 20 jaar geleden over de Indische Buurt of de Baarsjes als hij sprak over de Amsterdamse binnenstad? Nu is alles binnen de A10 binnenstad. Of sterker, als je echt van Amsterdam houdt, mijd je de binnenstad waar je struikelt over de toeristen.
Of neem mijn nieuwe stad, Utrecht, waar rondom de Watertoren op Rotsoord een geheel nieuw eet- en uitgaanskwartier ontstaat. Betekent dit alles het einde van de oude binnenstad? Nee, geenszins. De oude binnenstad leeft ook nog steeds, maar niet meer vanzelfsprekend als enige plek waar we willen vertoeven.
Meer tijd
Dit kan ook allemaal, want we hebben gewoon meer tijd. Doordat we de hele dag aan het multitasken zijn, hebben we nu 31 uur per dag in plaats van 24. Geweldig, 7 uur extra erbij! De grenzen van de tijd vervagen en daarmee ook de grenzen van ons bereik en onze mogelijkheden. Social media geven ons steeds vaker (on)gevraagd advies.
Van retailers hoor je wel, dat ze de helft minder traffic hebben in hun winkel, maar dat de mensen die komen gemiddeld twee keer meer besteden. Hoe dat komt? Men oriënteert zich thuis, of op het Anna Paulownaplein, via de smartphone op die nieuwe aankoop die men daarna behoorlijk snel kan scoren in de binnenstad. De oude binnenstad wordt veel doelgerichter bezocht.
Hoewel, ook het rustig flaneren door de stad bestaat nog steeds. Het is ongelooflijk hoe de routing door de Haagse binnenstad is veranderd door de komst van de Nieuwe Haagse Passage. De Grote Marktstraat is nu dé winkelboulevard; de Spuistraat krijgt wat minder bezoekers te verwerken. Als de rijen bij de kassa structureel te lang zijn, dan is dat vaak een teken om de winkel te vergroten. Zie hier de motivatie achter de structuurverbetering in de Haagse binnenstad.
Goed of fout?
Of jouw winkel ‘goed’ of ‘fout’ is als het gaat om de plek, is een wankel evenwicht. Een goede of een foute plek kunnen vaak maar 10 meter van elkaar verwijderd zijn, zelfs midden in de binnenstad. Ook in tijden van de smartphone die ons steeds nauwkeuriger aangeeft waaraan we behoefte schijnen te hebben. Want de vraag ’Google, can you give me suggestions for an impulsaankoop’ wordt natuurlijk niet gesteld, en Facebook heeft er ook nog geen antwoord op.
De grap is dat die andere tijdgrenzen, de 7 uur extra, ons niet minder naar de binnenstad brengen. We bezoeken de binnenstad anders. Soms heel doelgericht, maar meestal flanerend op zoek naar een cadeautje, vertier of ontmoetingen. Voor de groeiende groep grote-stadbewoners is het horecaterras een tweede huiskamer in de zomer. Gewoon, omdat hun balkon te klein is om er fatsoenlijk gasten op te ontvangen. Plekken, die we vroeger de randen van de binnenstad noemden, zijn hiervoor bij uitstek geschikt. Op internet vinden we alles waarvan we weten dat we het nodig hebben. In de stad vinden we alles waar we alleen in ons onderbewuste naar op zoek zijn. Vertier, een toevallige ontmoeting of die impulsaankoop. En eten en drinken, vooral goed eten en drinken. Gingen we vroeger ‘stadten’, dan bedoelden we dat we spullen gingen kopen. Tegenwoordig gaan we vooral lekkere hapjes en drankjes nemen. Tijdverpozen. De grenzen van de binnenstad veranderen niet alleen op de stadskaart, maar ook in de functies die de binnenstad herbergt.
Wat wel opvalt is dat veel winkelketens die in de afgelopen jaren (bijna) failliet zijn gegaan, zich midden in de oude binnenstad bevonden. Vrijwel zonder uitzondering zitten ze op plekken die van oudsher behoren tot de toplocaties, maar die locatiekwaliteit hebben de ketens zelf en hun huisbazen ook veel geweld aangedaan. V&D, Macintosh winkels, Schoenenreus, ze zitten vrijwel zonder uitzondering in gebouwen waar elke fun aan ontbreekt. Als je het gemiddelde V&D-pand ziet, verbaast je het niet dat het slecht gaat met de keten, daarvoor hoef je echt niet naar binnen!
Is de oude binnenstad uit?
Nee, want het is de kurk waar de rest op drijft. Zonder de oude binnenstad zou de nieuwe binnenstad niet kunnen bestaan. Al die mooie winkelstraten waar we de afgelopen 10 jaar zo enthousiast over zijn geraakt, zouden niet kunnen bestaan als ze niet onder de rook van de oude binnenstad liggen. Want echt, negen van de tien straatjes worden bezocht in combinatie met de Bijenkorf, de HEMA of zelf de Primark. Het (oude) Hoog Catharijne mag een stedenbouwkundig gedrocht zijn, het is een koopmachine van heb-ik-jou-daar.
Maar die ketens dan, die er (binnenkort) niet meer zijn? Geloof me, daar komt echt een fantastische nieuwe invulling voor. Want de meeste plekken waar ze zich bevinden zijn nog altijd goud waard. Kijk maar eens wat er is gebeurd op de meeste plekken waar een retailer failliet is gegaan, ze hebben bijna altijd een prachtige nieuwe invulling gekregen. In de grote binnensteden dan.
En de kleine binnensteden?
Grote binnensteden worden groter, en de kleine worden kleiner. Kleine binnensteden hebben nog meer dan de grote een retailaanbod dat een koopafweging vergt die weinig tot de verbeelding spreekt. Internet is dan al snel een concurrent. Maar de grootste bedreiging voor de kleinere binnensteden is niet internet, maar bevolkingskrimp, vergrijzing en (tot voor kort) de economische recessie. Het zijn ook juist de steden die liggen in gebieden waar een cumulatie van deze problemen speelt, waar de toekomst minder gunstig is. Ik verwacht ook voor veel andere kleine binnensteden een mooie toekomst. Niet alleen voor historische binnensteden als Sneek of Delft; het volgens sommigen zielloze Stadshart Zoetermeer is één van de best draaiende centra van ons land. Het kan dus wel. Voorwaarde is wel dat er intensief wordt samengewerkt. Een mooi voorbeeld vind je in het centrum van Beverwijk waar gemeente, retailers en vastgoedpartijen de handen ineen hebben geslagen en grote stappen zetten op weg naar een mooie toekomst. Voor alle binnensteden geldt echter dat voor de hoofdopgaven (verkleinen en transformeren) forse inspanningen nodig zijn!
Placemaking: de eeuwenlange transitie van de binnenstad
Het werken aan een binnenstad noem ik ook wel placemaking: het bewust ‘heretiketteren’ van een plek door retailers, exploitanten, vastgoedpartijen en de gemeentelijke overheid. Daarin moeten we niet te bezorgd zijn over wat winkelleegstand. Natuurlijk: winkelleegstand is een probleem, en er moeten oplossingen worden gezocht. Maar winkelleegstand zal achteraf niet veel anders zijn dan een kleine rimpeling in de transformatie van de binnenstad. Ooit, eeuwen geleden, was de binnenstad a place to make, later een place to sell, daarna een place to buy en nu is de binnenstad aan het verwoorden tot een place to eat and meet. Eigenlijk is de binnenstad daarbij een goede graadmeter van de economie als geheel.
Terug naar Bono
Bono heet natuurlijk helemaal geen Bono. Paul David Hewson kreeg de naam Bono Vox omdat het zoiets betekent als ‘goede stem’. Hij bevond zich op het Anna Paulownaplein in een gebied dat letterlijk al een goede stem heeft. De ‘oude’ binnensteden en de kleine binnensteden zijn misschien nog wat schor, vooral dankzij een forste griep die vijf jaar duurde. Maar ook zij zullen herstellen, als zij een place to eat and meet worden.
