Geen zand in de motor - succesfactoren voor innovatie

Waarom werd het Zandmotor idee zo snel gerealiseerd?

“Eureka! Wat een goed idee.” Iedere innovatie begint hiermee. De bedenkers zijn enthousiast maar het omzetten van het idee in een praktische toepassing naar een succesvolle toepassing blijkt vaak lastig. Bij de Zandmotor is dat wel goed gelukt. Het idee ontstond in 2009 en in 2012 kon je over de Zandmotor lopen en nu staan buitenlandse delegaties in de rij voor een bezoek. Dat succes is geen toeval. Het is een samenspel van een aantal succesfactoren die doorslaggevend bleken bij deze grootschalige innovatie.

Lees het hele verhaal van de Zandmotor hier

Zandmotor: Bouwen met de natuur

Als je aan de zuidkant van Den Haag, over de duinenrij naar het strand loopt, zie je een grote vlakte met zandbanken en geulen. Dit is de Zandmotor, een schiereiland van zand. Het zand wordt door golven, stroming en wind verspreid waardoor de kust op natuurlijke wijze aangroeit en een buffer wordt gevormd tegen de stijging van de zeespiegel. Het is een aansprekend voorbeeld van ‘bouwen met de natuur’ en een doorbraak in de aanpak van de kustverdediging in Nederland en daarbuiten.

Als we terug kijken, zien we dat de planvorming, besluitvorming en ook de uitvoering snel verliepen voor zo’n groot en vernieuwend project. In 2009 is gestart met de m.e.r. en twee jaar later was de aannemer al aan het werk.

Van beren op de weg naar breed enthousiasme

Bij de start leek niets erop dat het zo snel zou gaan. Bijna alle partijen zagen “beren op de weg” en geen voordelen. De hele discussie was gericht op risico’s. Maar dit is omgeslagen. Nu is iedereen enthousiast en wordt het concept van de Zandmotor breed uitgedragen. Hoe komt dit en wat heeft uiteindelijk de doorslag gegeven? En hierop doordenkend: wat kunnen we leren van de Zandmotor voor andere innovaties?

Ik ben op zoek gegaan naar een antwoord op deze vraag door gesprekken te voeren met personen die op sleutelposities zaten. Deze heb ik gevraagd naar hun doelen, overwegingen en argumenten. Naar hún verhaal van de Zandmotor. Als we deze verhalen met elkaar combineren ontstaat “Het verhaal van de Zandmotor” en kunnen factoren worden onderscheiden die voor een omslag hebben gezorgd. De belangrijkste zijn:

Een brede coalitie; één persoon, één partij krijgt een innovatie er niet doorheen;
Koek groter maken;
Vertrouwen in deskundigheid;
Krachtige regie

1. Eén persoon, één partij krijgt een innovatie er niet doorheen

Er lag een duidelijke concrete visie, er waren belangrijke lobbyisten en ambassadeurs en een gedeputeerde die wilde doorpakken. Factoren die samenvielen en leidden tot de realisatie van de Zandmotor. Was het toeval dat deze factoren gelijktijdig aan de orde waren en samenvielen? Nee, uit de gesprekken ontstaat een beeld van een weloverwogen strategie en inzet van factoren. Gaande weg het proces is een brede groep enthousiaste mensen ontstaan die een coalitie hebben gevormd om de Zandmotor tot stand te laten komen die samen de “Gouden driehoek” van Overheid, Markt en Kennisinstellingen vormden.

2. Koek groter maken

De Zandmotor werd gekoppeld aan meerdere doelen, werd ingepast in een grotere context en begeleid met een “goed verhaal”. Het ging niet alleen over een andere manier van kustverdediging maar ook om ruimtelijke kwaliteit, natuur, recreatie en kennisontwikkeling. Alle betrokkenen konden voor hun motivatie en onderbouwing eigen accenten leggen. Terugkijkend naar de gesprekken met de sleutelpersonen, zie ik dat zij allemaal een samenhangende redenering hadden, maar die wel verschilden van elkaar. Vooral voor bestuurders was dit van belang. Naar hun achterban konden ze hun beweegredenen op maat maken.

3. Vertrouwen in deskundigheid

Uit de gesprekken over de Zandmotor kan worden opgemaakt dat de beslissers een groot vertrouwen hadden in de technisch-inhoudelijke uitwerkingen. In het gehele proces lag de focus op doelen en ambitie, niet op technisch-inhoudelijke issues. In de beginfase kon vanuit wetenschappelijke hoek overtuigend worden aangegeven: de Zandmotor werkt! Tijdens de uitwerking konden deskundigen met voldoende autoriteit aangeven wat de gevolgen zouden kunnen zijn. Beslissers hadden hierdoor voldoende vertrouwen om te besluiten tot aanleg.

Voor andere innovaties, maar ook voor grote projecten, is de relatie tussen ambitie en technische haalbaarheid een belangrijke factor. Uit “het verhaal van de Zandmotor” blijkt dat onbewust, in het lobbyen, het vormen van coalities, het groter maken van de koek de besluitvorming steeds meer door ambitie werd gedreven. Als over het project wordt besloten op (politieke) ambitie zonder dat technische uitwerking en haalbaarheid hierin worden betrokken, dan kunnen zich later grote problemen voor doen.

4.Krachtige regie

Er is hierboven een aantal factoren genoemd die van groot belang zijn geweest in de besluitvorming, voor Zandmotor. Maar deze factoren hadden niet zo’n belangrijke bijdrage kunnen leveren als er niet een krachtige regie aan ten grondslag lag. Een regie die ervoor zorgde dat op de juiste momenten, de juiste personen, de juiste punten bespraken. Deze regie, in combinatie met bestuurlijke moed, was uiteindelijke doorslaggevend. Een duidelijke leider i.c. gedeputeerde Lenie Dwarshuis, is een succesfactor is geweest voor realisatie van de Zandmotor.

Toeval

Natuurlijk was er ook sprake van toeval. Uit de gevoerde gesprekken is gebleken dat de Zandmotor een paar keer, ondanks de krachtige regie, brede coalitie, aan een heel dun draadje heeft gehangen. Wat zou er gebeurd zijn als premier Balkenende op een congres niet zodanig onder de indruk was dat hij later zijn “ Tulip” presenteerde, zie het plaatje hiernaast. Of als staatssecretaris Tineke Huizinga meer onder druk was gezet om de Zandmotor op bezuinigingslijstjes te laten staan. Of als de Provincie Zuid-Holland had besloten het geld voor recreatie elders in te zetten. In al deze situaties was het lot van de Zandmotor erg onzeker. Maar soms moet je gewoon mazzel hebben dat op het juiste moment net de juiste beslissing wordt genomen. Dit geldt voor de Zandmotor en veel andere innovaties en ontwikkelingen. Toeval kan je niet altijd regisseren, maar je kan er wel veel aan doen om de toevalsfactor zo klein mogelijk maken. En dat is bij de Zandmotor zeker het geval geweest.

Voor iemand met een goed idee, die dit idee wil uitdragen en tot uitvoering laten komen, biedt de Zandmotor geen kant-en-klaar recept voor de aanpak. Maar ongetwijfeld zijn de hierboven beschreven succesfactoren van de Zandmotor ook toepasbaar in andere situaties.

Ik kan nog veel meer vertellen over de factoren die een rol hebben gespeeld, zoals het belang van een brede lobby door ambassadeurs en het ontwikkelingen van een brede achtergrondvisie. Daarvoor verwijs ik naar het boekje “Het verhaal van de Zandmotor” waarin ik verslag doe van mijn zoektocht.

Veel succes met het verwezenlijken van ideeën! …. en loop een keer over de Zandmotor

En ……. als je een keer over de Zandmotor wil lopen, stuur dan me dan een mail. Dan organiseer ik een keer een gezamenlijk loop en zorg ik voor toelichting dan deskundigen.

Jan Baltissen