[Breincolumn] Ogen open voor blinde vlekken
Ons leven zit vol blinde vlekken. In onze waarneming zitten grote gaten door de beperkingen van onze ogen, hersenen en aandacht. Ook onze afwegingen zijn rommelig. We kunnen kansen en waarde van keuzes niet goed inschatten. Om die reden maken mensen niet makkelijk de meest gezonde, duurzame en veilige keuzes. Slimme beleidsmakers en ontwerpers kunnen op verschillende manieren zorgen dat we onze blinde vlekken omzeilen en de beste keuzes maken voor onszelf en voor onze omgeving.
Blind spot door beperkingen van de ogen
De meeste mensen hebben wel eens gehoord van de blinde vlek in het oog. Aan de binnenkant van het oog zitten, op de plek in het netvlies waar de oogzenuw het oog verlaat, geen zintuigcellen. Op deze plaats zijn we daarom blind. Dit wordt de blinde vlek genoemd.
Als je je eigen blinde vlek wilt ervaren, kijk dan met je hand voor je linkeroog naar het rondje. Varieer de afstand tot het beeldscherm en zie, het kruisje verdwijnt op een bepaalde afstand (afhankelijk van beeldschermgrootte en instellingen).
We hebben geen last van deze blinde vlek omdat onze hersenen het ontbrekende deel van het beeld aanvullen. Wat wij zien wordt ook beperkt door ons blikveld. Bovendien zien we maar een klein deel in kleur en scherp. De rest zien we vaag en zwart-wit, maar onze hersenen vullen deze informatie handig aan. Je blikveld wordt trouwens letterlijk kleiner bij het dragen van een bril. Dergelijke blindspots lossen we makkelijk op door ons hoofd te draaien. Maar dat zijn niet onze enige blinde vlekken!
Blind spot door teveel aandacht en te weinig geheugen
Er ontstaan ook blinde vlekken door focus op andere signalen en doordat we een beperkt visueel geheugen hebben. Twee vormen zijn relevant voor beleidsmakers. Het betreft inattentional blindness en change blindness. Inattentional blindness gaat over het niet zien van signalen omdat je je focust op iets anders. Het bekendste voorbeeld is de gorilla die door een basketbalwedstrijd heenloopt en niet wordt opgemerkt. Een ander leuk voorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=b7LuvAM6XLg. Change blindness gaat over ons onvermogen om verschillen te zien als ons kijken even wordt onderbroken. Klassiek voorbeeld is het gesprek dat wordt onderbroken door mensen die met een groot bord dwars door het gesprek heen lopen. Zonder dat het opvalt wordt de gesprekspartner verwisselt: https://www.youtube.com/watch?v=VkrrVozZR2c.
Zelfs als we een hele seconde kijken naar andere objecten, maar hier weinig aandacht voor hebben, dan nemen we ze niet bewust waar (mensen kijken bijvoorbeeld wel naar de gorilla, maar zien hem niet bewust). We kunnen slechts focussen op één ding en we onthouden ook maar kort wat we doen. Terwijl we wel het gevoel hebben dat we goed waarnemen. Met deze kennis kan je je nog beter voorstellen dat rijden en telefoneren dus een gevaarlijke onderneming is. Onze aandacht is niet meer bij autorijden en we missen veel informatie. Het is ongeveer net zo gevaarlijk als rijden met een flinke borrel op blijkt uit onderzoek.
Een ander belangrijk fenomeen is dat we vooral dingen zien die we verwachten. Onverwachte zaken merken we niet (tijdig) op. Denk maar eens aan het moment dat je met je auto afslaat en goed let op andere auto’s, terwijl je de motorrijden in je spiegel helemaal mist (inattentional blindness). Er zijn veel meer vormen van blindheid in onze werkomgeving. Denk maar eens aan de veranderingen in een document die we niet meer opmerken als we het document al eens gelezen hebben (change blindness).
Beleidsmakers en ontwerpers kunnen rekening houden met deze blinde vlekken door bijvoorbeeld niet teveel informatie te geven, belangrijke zaken opvallend te maken, momenten te kiezen waarop aandacht voor het onderwerp en de informatie persoonlijk en relevant is.
Blind spot voor inschatten (en voor duurzaamheid en toekomst)
De in 1700 geboren Groninger Daniel Bernoulli bedacht dat mensen keuzes maken door de opbrengst van keuzes te vermenigvuldigen met de kans dat zich iets voordoet. Hij ontdekte dat mensen daarbij niet naar een maximale opbrengst streven (rationeel economisch) maar naar een maximale eigen relatieve bruikbaarheid (gebaseerd op oa ervaring en emotie). Helaas werd in de ruim 250 jaar daarna door de meeste economen, bestuurders en beleidsmakers gedacht dat iedere mens rationale economische keuzes maakt.
Mensen zijn niet goed in rekenen en het inschatten van kansen. We schatten kansen vooral in op basis van wat we persoonlijk hebben ervaren. Wat ons is opgevallen of wat we vaak horen en zien lijkt waarschijnlijker. We weten best dat de kans dat je de loterij wint enorm klein is, maar we zien altijd winnaars van de loterij en nooit de miljoenen verliezers. Hierdoor denken we dat de kans dat dit ons overkomt groter is. Andersom betalen mensen flink voor verzekeren terwijl ze de schade makkelijk zelf kunnen betalen.
We schatten ook de waarde veelal verkeerd in. We kijken vooral naar de waarde door het te vergelijken met de waarde in het verleden of de waarde van andere keuzes. Een fles wijn van € 15 lijkt goedkoop als hij naast een fles van € 40 staat of als hij vorige week nog €30 kostte. Beslissers kiezen graag voor het middelste scenario omdat dit scenario gevoelsmatig niet te extreem is en toch ambitie heeft.
Bij de inschatting van kansen en waarde zijn onze hersenen sterk gericht op onze eigen korte termijn levens. We overschatten de waarde van plezier nu (we eten graag calorierijk en zout eten en drinken alcohol) en we onderschatten lange termijn effecten (hart en vaat ziekten). Het stoppen van korte termijn opbrengsten ten behoeve van je gezondheid of voor het klimaat is daarom een erg lastig verhaal.
Ook kunnen we niet goed inschatten wat veel en wat weinig impact heeft en kunnen we moeiteloos vergoelijken waarom wij nu even niet gezond of duurzaam hoeven te zijn. Daardoor kunnen mensen vanuit milieuoogpunt hun koffiebeker hergebruiken (weinig milieu impact) en terwijl ze met het vliegtuig op vakantie gaan (veel milieu impact). Of kunnen mensen hun huis volledig isoleren en prima uitleggen waarom ze gelijktijdig in een benzine slurpende auto rijden.
Beleidsmakers en ontwerpers kunnen helpen
Beleidsmakers en ontwerpers kunnen rekening houden met de menselijke blinde vlekken door te beseffen dat mensen niet automatisch gezonde, duurzame en veilige keuzes maken, zelfs al hebben ze alle data op een rij en kennen ze hun eigen blinde vlekken. Er zijn andere beïnvloedingen nodig, die weinig met argumenten en inhoud te maken hebben. Er zijn inmiddels vele geslaagde voorbeelden in de praktijk: lichtsignalen bij de OV uitcheckpalen, lijnen op de grond die leiden naar de trap i.p.v. de lift, gezond eten als eerste aanbieden in de kantine en frituur op bestelling, meer energiebesparing door te zien hoeveel jij verbruikt ten opzichte van je buren, betere afvalscheiding door per afvalzak te betalen, spiegels naast de veiligheidskleding zodat een veilige uitrusting wordt gedragen, een vegetarische lunch als default serveren, een e-bike aanbieden als een weg is afgesloten voor autoverkeer ivm onderhoud, etc, etc.
Heb je een interessante blinde vlek of leuke voorbeeld uit je eigen omgeving? Dan hoor ik het graag!
